Życiorys


Adam Stanowski



Ur. 19 kwietnia 1927 w Gdańsku, zm. 7 lutego 1990 w Lublinie. Pseudonimy: St., Aleksander Orsza, J.K., ert. Od 1941 członek Grup Katolickich związanych z Akademicką Sodalicją Mariańską, od 1942 w Szarych Szeregach w Warszawie, od 1943 żołnierz Armii Krajowej w pułku „Baszta”, uczestnik Powstania Warszawskiego. 1946 – 48 i 1955 – 56 studiował pedagogikę i filozofię na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, 1948 – 50 pedagogikę społeczną na Uniwersytecie Łódzkim. 1945 – 49 członek Sodalicji Mariańskiej. Od 1956 w Klubie Inteligencji Katolickiej w Warszawie, 1969 – 70 członek Zarządu. Od 1957 pracownik naukowy KUL. 1958 – 61 i 1977 – 90 w redakcji miesięcznika „Więź”, 1972 – 83 „Zeszytów Naukowych KUL”. Od 1978 członek Towarzystwa Kursów Naukowych. W 1980 przewodniczący Związku Nauczycielstwa Polskiego na KUL. Od 1980 w NSZZ „Solidarność”, 1980 – 81 przewodniczący Komisji Uczelnianej na KUL i członek Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego Lublin, w 1981 kierownik zespołu doradców Zarządu Regionu Środkowo – Wschodniego; od 1982 kierował Wszechnicą Związkową przy Tymczasowym Zarządzie Regionu Środkowo – Wschodniego. Od 1981 członek, 1985 – 90 prezes Klubu Katolickiego w Lublinie. Od 1988 w Komitecie Obywatelskim. 1989 – 90 senator Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego. Profesor KUL.

Po 1945 roku kontynuował działalność w Sodalicji Mariańskiej. Był sekretarzem generalnym do rozwiązania Sodalicji w 1949 roku przez władze państwowe; dwukrotnie był aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa: w 1948 roku (po trzymiesięcznym śledztwie wypuszczony) oraz w 1950, wraz z całym kierownictwem Sodalicji. Skazany w 1951 roku na 7 lat więzienia w procesie jezuity o. Tomasza Rostworowskiego, znalazł się w więzieniu we Wronkach.

W 1955 roku wyszedł na wolność. Kontynuował studia na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, reprezentował krótko młodzież tej uczelni w Radzie Naczelnej odnawiającego się Zrzeszenia Studentów Polskich. 18 listopada 1956 wszedł w skład Tymczasowego Komitetu Porozumiewawczego Działaczy Katolickich, którego niezrealizowanym zamiarem było przejęcie Stowarzyszenia PAX przez „secesjonistów” i ludzi (jak Stanowski) z PAX-em wcześniej niezwiązanych.

Ostatecznie związał się z ruchem młodzieżowym Klubu Inteligencji Katolickiej w Warszawie oraz środowiskami pism „Więź” i „Znak”. W latach 60 był bliskim współpracownikiem  ks. Franciszka Blachnickiego, gdy ten tworzył pierwsze grupy oazowe.

Podpisał List 101 z 31 stycznia 1976 do Sejmowej Komisji Konstytucyjnej przeciwko planowanym zmianom w Konstytucji PRL.

Był współzałożycielem i wykładowcą Uniwersytetu Latającego (1977) i Towarzystwa Kursów Naukowych (1978); prowadził wykłady na temat społecznych problemów wychowania. Opiekował się lubelskim niezależnym pismem młodych katolików „Spotkania” i publikował w nim. Złożył swój podpis pod apelem z 23 sierpnia 1979 o przeprowadzenie wolnych wyborów parlamentarnych, zainicjowanym przez Komitet Porozumienia na rzecz Samostanowienia Narodu.

We wrześniu 1980 został przewodniczącym Tymczasowego Komitetu Założycielskiego NSZZ „Solidarność” na KUL; jako przedstawiciel uczelni wszedł do Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego NSZZ „Solidarność” Lublin. Zainicjował m.in. powstanie Wszechnicy Związkowej. W końcu października 1981, ze względu na sprawy osobiste, złożył rezygnację z funkcji przewodniczącego Komisji Uczelnianej „Solidarność” na KUL. Jesienią 1981 został redaktorem pisma związkowego „Miesiące” (ukazał się tylko jeden numer) i kierownikiem zespołu doradców Zarządu Regionu Środkowo – Wschodniego NSZZ „Solidarność”.

W 1981 był jednym z założycieli Klubu Katolickiego w Lublinie (a w latach 1985 – 87 jego prezesem). Współpracował z Kręgiem Instruktorów Harcerskich „Zawisza” im. Andrzeja Małkowskiego i Niezależnym Ruchem Harcerskim, publikował w pismach „Zawiszak” oraz „Bratnie Słowo”. W latach 80 współpracował z włoskim Centrum Studiów nad Europą Wschodnią. Te kontakty zaowocowały m.in. transportami humanitarnymi z Włoch.

Ukrywał się poza domem i uniknął internowania. Od 1982 roku kierował Wszechnicą Związkową przy podziemnym Tymczasowym Zarządzie Regionu Środkowo – Wschodniego NSZZ „Solidarność”, prowadząc działalność oświatowo – formacyjną we współpracy z instytucjami kościelnymi. W latach 1982 – 88 (z przerwami) uczestniczył w pracach tajnej Rady Edukacji Narodowej. W grudniu 1983 był inspiratorem krajowych rekolekcji dla rolników; prowadził wykłady w diecezji przemyskiej. Od października 1986 prowadził Studium Społeczne Duszpasterstwa Ludzi Pracy w Stalowej Woli i wraz z  ks. Edwardem Frankowskim kierował Uniwersytetem Robotniczym (na tej bazie w 1990 roku utworzono w Stalowej Woli filię KUL). Publikował pod pseudonimami w solidarnościowym „Miesięczniku”, a także w „Zeszytach Bratniego Słowa” i serii Zeszyty Edukacji Narodowej. Był jednym z autorów broszury Pedagogika wyzwolenia (wstęp do dyskusji), WSKos, Warszawa 1988.
Kilkakrotnie był zatrzymywany przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa i nakłaniany do zaprzestania działalności. Jego syn  Krzysztof w 1984 roku został aresztowany za działalność w podziemnej „Solidarności”.

31 maja 1987 w Warszawie, przed papieską pielgrzymką do Polski, w gronie osób zaproszonych przez  Lecha Wałęsę podpisał dokument przedstawiający generalne cele opozycji. Od 1988 roku był członkiem Komitetu Obywatelskiego przy Przewodniczącym NSZZ „Solidarność”. Uczestniczył w obradach Okrągłego Stołu w podzespole ds. oświaty, nauki i postępu technicznego (6 lutego – 5 kwietnia 1989).

Adam F. Baran
Biogram pochodzi ze Słownika opozycji PRL 1956-1989 wydanego przez Ośrodek Karta

Comments